Η Φθορά των αρχαίων ελληνικών μνημείων από τις επιδράσεις του περιβάλλοντος

Το θέμα επιμελήθηκε ο μαθητής της ομάδας Περιβαλλοντικής Αγωγής, Θεολογίδης Δημήτρης, του τμήματος Β1

Σαν μνημείο ορίζεται οποιοδήποτε προϊόν της ανθρώπινης δραστηριότητας επί της γης, το οποίο είναι φορτισμένο με μνήμες. Τo μνημείο προάγει την ανθρώπινη μνήμη και αποτελεί τον συνδετικό κρίκο του χθες με το σήμερα. Είναι μάρτυρας μιας άλλης εποχής και διαμορφώνει την ιδιαίτερη φυσιογνωμία του τόπου. Η αναγκαιότητα συντήρησης και διαφύλαξης των μνημείων από φθορές και καταστροφές εξαιτίας περιβαλλοντικών παραγόντων είναι συνεχής. Η πέτρα είναι από τα υλικά που έχουν χρησιμοποιηθεί κατά κόρον για την κατασκευή κτηρίων και μνημείων στην αρχαιότητα, άλλωστε στην πατρίδα μας ο ασβεστόλιθος υπάρχει άφθονος. Πολλές φορές για την σύνδεση και την στερέωση της τοιχοδομής χρησιμοποιήθηκαν κονιάματα, μεταλλικοί σύνδεσμοι και άλλα υλικά, τα οποία με την επίδραση του περιβάλλοντος φθείρονται και αλλοιώνονται. Οι μεταλλικοί σύνδεσμοι οξειδώνονται, διογκώνονται και ασκούν τάσεις στα δομικά υλικά μέχρι το σημείο θραύσης. Το νερό σε διάφορες μορφές, αποτελεί έναν σημαντικό παράγοντα φθοράς των μνημείων. Εισχωρεί εύκολα στις ρωγμές της πέτρας και με το φαινόμενο της τριχοειδούς αναρρίχησης, την εμποτίζει σε βάθος συμπαρασύροντας και συστατικά από το έδαφος, όπως άλατα. Σε περιόδους ξηρασίας το νερό εξατμίζεται και τα άλατα κρυσταλλώνονται προκαλώντας διάβρωση σε κεραμικά, τοιχογραφίες, πέτρες. Το φαινόμενο αυτό της κρυστάλλωσης των αλάτων παρατηρείται συχνά στα μνημεία που βρίσκονται κοντά στην θάλασσα. Το νερό της θάλασσας περιέχει άλατα, έτσι επιδρά στα δομικά υλικά των μνημείων μέσω του φαινομένου της κρυστάλλωσης των διαλυτών αλάτων που περιέχει ιδίως σε πορώδη υλικά όπως κεραμικά και πετρώματα. Με την πτώση της θερμοκρασίας και την μετατροπή του νερού σε πάγο, ασκούνται ισχυρές πιέσεις που μπορεί να οδηγήσουν στην θραύση. Άλλος παράγοντας φθοράς είναι η διακύμανση της σχετικής υγρασίας. Η σχετική υγρασία σε ποσοστό άνω του 70 % ευνοεί την ανάπτυξη μικροοργανισμών και μούχλας στα υγροσκοπικά υλικά ,χαρτί, ύφασμα, ξύλο κ.α.. Αντίστοιχα η πτώση των επιπέδων υγρασίας προκαλεί συρρίκνωση έως και καταστροφή των υλικών αυτών. Επίσης οι συνεχείς εναλλαγές των επιπέδων υγρασίας αποδυναμώνουν τα υλικά που συνθέτουν τα έργα τέχνης και συχνά προκαλείται μη αναστρέψιμη φθορά έως και ολική καταστροφή. Γι’ αυτό το επίπεδο σχετικής υγρασίας πρέπει να διατηρείται σταθερό, ιδανικά περί το 45 %. Η βιομηχανική ατμοσφαιρική ρύπανση είναι κι αυτή μια σημαντική παράμετρος φθοράς των μνημείων αφού συμβάλλει στην αύξηση του ποσοστού συγκέντρωσης του διοξειδίου του θείου, των οξειδίων του αζώτου και των αιωρούμενων σωματιδίων, προξενώντας σοβαρές φθορές στα δομικά υλικά των μνημείων (πέτρα, κονιάματα, μέταλλα). Οι ρύποι της ατμόσφαιρας είναι συνήθως σε αέρια κατάσταση, ή σε στερεή με την μορφή σωματιδίων κυρίως. Ρύπους αποτελούν πρωτίστως τα διάφορα αέρια, σκόνες, άμμος, άργιλοι, οξείδια μετάλλων, γύψος, τσιμέντο και ο καπνός από ατελή καύση ανθρακούχων ουσιών. Οι άνεμοι διατηρούν σε αιώρηση τα στερεά σωματίδια που μεταφέρονται σαν σκόνη ή σαν καπνός. Τα σωματίδια μεγαλύτερου μεγέθους δημιουργούν κυψελίδες στην επιφάνεια των μνημείων, ενώ τα μικρότερα προσκολλώνται και δημιουργούν επικαθίσεις, μαύρες από την αιθάλη, κόκκινες από τα οξείδια του σιδήρου. Αυτά επικάθονται στις επιφάνειες των μνημείων, προκαλώντας διάβρωση στα πετρώματα, τα μέταλλα, τα κονιάματα και τις τοιχογραφίες και μειώνουν την αισθητική τους αξία. Στην ατμόσφαιρα βιομηχανικών περιοχών και μεγαλουπόλεων όπως προείπαμε, είναι αυξημένη η συγκέντρωση διοξειδίου του άνθρακα, διοξειδίου και τριοξειδίου του θείου και οξειδίων του αζώτου. Τα αέρια αυτά με το νερό της βροχής διαλύονται και μετατρέπονται σε οξέα, οπότε και έχουμε την χαρακτηριστική όξινη βροχή. Τα αποτελέσματα της όξινης προσβολής γίνονται αντιληπτά στα γλυπτά που βρίσκονται εκτεθειμένα στη βροχή και πρωτίστως στις εξοχές, γι’ αυτό και τα χαρακτηριστικά του προσώπου αλλοιώνονται εμφανώς. Χαρακτηριστικά παραδείγματα όξινης προσβολής έχουμε στην Αθήνα και τη Ρώμη όπου η οξύτητα των βροχοπτώσεων έχει προκαλέσει ζημιά σε πολύ σημαντικά μνημεία όπως η Ακρόπολη και το Κολοσσαίο αντίστοιχα. Οι επιφάνειες των γλυπτών που δεν έρχονται σε επαφή με το νερό της βροχής, μετατρέπονται σε γύψο (γυψοποίηση). Το νερό της βροχής επίσης, μετατρέπει το διοξείδιο του άνθρακα σε οξύ, επιδρά στο μάρμαρο και διαλύει τον ασβεστίτη των μνημείων. Μετά την βροχή αφού εξατμιστεί το νερό, δημιουργείται και πάλι ασβεστίτης με αποτέλεσμα η επιφάνεια του μαρμάρου να είναι σαν «ζαχαρωμένη» και το φαινόμενο ονομάζεται ζαχαροποίηση του μαρμάρου. Το αποτέλεσμα της δράσης αυτής στα μνημεία, είναι η μείωση των διαστάσεών τους, ένα με δύο εκατοστά, σε χρονικό διάστημα 2400 χρόνια. Αντίστοιχα αποτελέσματα προκαλεί και το διοξείδιο του θείου στα μάρμαρα και τα ασβεστολιθικά πετρώματα. Τα οξείδια του αζώτου που βρίσκονται κι αυτά σε μεγάλη πυκνότητα στην ρυπασμένη ατμόσφαιρα, αντιδρούν με το ασβεστολιθικό υλικό των πετρωμάτων με αποτέλεσμα την διάλυση του υλικού και την εξαφάνιση των γλυπτών λεπτομερειών. Για να αποφεύγονται το φαινόμενα αυτά ενδείκνυται η στέγαση των μνημείων όπου είναι δυνατό. Εκτός από την πέτρα και τα άλλα υλικά των μνημείων και μουσειακών αντικειμένων διαβρώνονται από τους ρύπους της ατμόσφαιρας. Έτσι λοιπόν τα μέταλλα οξειδώνονται, με αποτέλεσμα την απώλεια μάζας τους. Ο σίδηρος διαβρώνεται περισσότερο από κάθε άλλο μέταλλο. Ο χαλκός παρουσιάζει διαδοχικά στρώματα διάβρωσης που εμφανίζουν διαφορετικά χρώματα, κόκκινο, μπλε και πράσινο. Ο άργυρος δέχεται σημαντική επίδραση από το υδρόθειο κυρίως σε περιβάλλον υψηλής υγρασίας. Για την προστασία των μνημείων και μουσειακών αντικειμένων από την ατμοσφαιρική ρύπανση απαιτείται συνεχής έλεγχος της ατμόσφαιρας του μουσειακού χώρου, με ανανέωση του αέρα και τοποθέτηση φίλτρων ενεργού άνθρακα. Επίσης πρέπει να αποφεύγεται ο μεγάλος αριθμός επισκεπτών ώστε να μην ανεβαίνει η στάθμη υγρασίας και η συγκέντρωση διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα. Για τις περιπτώσεις των μνημείων που βρίσκονται σε εξωτερικούς χώρους, εκτεθειμένων στην ατμοσφαιρική ρύπανση, απαιτούνται αεροστεγείς, διάφανες προθήκες με την δημιουργία αδρανούς ατμόσφαιρας όπως συμβαίνει με τα χάλκινα αγάλματα του Πειραιά που φυλάσσονται σε ειδικές συνθήκες αζώτου, προστατευόμενα από υγρασία και καυσαέρια. Πολύ συχνά ,γλυπτά και άλλα αντικείμενα τα οποία μπορούν να μεταφερθούν, τοποθετούνται σε μουσειακούς χώρους και την θέση τους παίρνουν αντίγραφα, όπως οι Καρυάτιδες που ήδη έχουν μεταφερθεί στο νέο μουσείο της Ακρόπολης για να προστατευθούν και στη θέση τους τοποθετήθηκαν πιστά αντίγραφα. Πηγή πληροφοριών : www.nomika-epilekta.gr