Το δάσος

Το θέμα επιμελήθηκε ο μαθητής της Ομάδας Περιβαλλοντικής Αγωγής: Φώτης Αλατζάς, του τμήματος Γ3. Το δάσος είναι ένα σύνολο φυτών (δένδρα, θάμνοι, φρύγανα, πόες, λουλούδια, κ.α.), με κυρίαρχα τα δένδρα, τα οποία σε συνάρτηση με τα διάφορα ζώα, το έδαφος και το κλίμα της περιοχής, αποτελούν το δασικό οικοσύστημα. Οι δασικές εκτάσεις φέρουν παρόμοια χαρακτηριστικά με τα δάση, με τη διαφορά ότι η βλάστηση είναι πιο αραιή. Οι περισσότερες από τις εκτάσεις αυτές, αν προστατευθούν από τις ανθρώπινες δραστηριότητες, θα εξελιχθούν σε δάση. Σήμερα, το 1/4 της ελληνικής επικράτειας (25,5% ή 33.590.000 στρ.) αποτελείται από δάση που στην πλειοψηφία τους είναι φυσικά και χαρακτηρίζονται από υψηλή βιοποικιλότητα. Επιπλέον, το 23,9% (31.540.000 στρ) της ελληνικής επικράτειας καλύπτεται από δασικές εκτάσεις, οι οποίες όμως συχνά είναι υποβαθμισμένες, καθώς βρίσκονται συνήθως κοντά σε αστικές και τουριστικές περιοχές. Η έντονη γεωμορφολογία αλλά και η γεωγραφική θέση της Ελλάδας έχουν συντελέσει ώστε η χώρα να παρουσιάζει σπάνια ποικιλία δασών σε σχέση με την έκτασή της, καθώς και ιδιαίτερα πλούσια βιοποικιλότητα. Πέρα από τα πολυάριθμα ενδημικά και σπάνια είδη πουλιών, ερπετών και εντόμων που διαβιούν στα δάση μας, αξιόλογη και σημαντική είναι και η ποικιλία των θηλαστικών, με πιο γνωστά το κόκκινο ελάφι, την καφέ αρκούδα, το τσακάλι, τον λύκο, το αγριογούρουνο και τον ασβό. Αξία του δάσους Ο άνθρωπος έχει συνδεθεί πολύ στενά με το δάσος, καθώς ιστορικά του εξασφαλίζει τροφή, στέγη, ψυχαγωγία και εργασία. Πέραν όλων αυτών όμως, πολύ σημαντική είναι και η οικολογική του αξία καθώς: Παράγει το απαραίτητο για τη ζωή μας οξυγόνο ενώ δεσμεύει το διοξείδιο του άνθρακα, καθώς και άλλες βλαβερές για τον άνθρωπο ουσίες Μειώνει την ένταση του φωτός απορροφώντας την ερυθρή ακτινοβολία Λειτουργεί ως ένα φυσικό κλιματιστικό, συμβάλλοντας στη διατήρηση του κλίματος μιας περιοχής και αμβλύνοντας τις ακραίες θερμοκρασίες Μειώνει την ένταση του ανέμου και τους θορύβους Συγκρατεί το νερό της βροχής και το διηθεί ομαλά στο έδαφος με αποτέλεσμα να εμπλουτίζεται ο υδροφόρος ορίζοντας και να αποτρέπονται οι πλημμύρες Βελτιώνει την ποιότητα του νερού, λειτουργώντας σαν μικροβιολογικό χημικό και φυσικό φίλτρο Συγκρατεί το έδαφος και αποτρέπει τη διάβρωση Διατηρεί και αυξάνει την υγρασία του εδάφους και το ενισχύει διαρκώς με θρεπτικά στοιχεία Εξασφαλίζει κατάλληλες συνθήκες για την προστασία, διατροφή και διατήρηση πολλών ζωικών οργανισμών Βοηθά στη διατήρηση της βιολογικής ισορροπίας στη φύση Κίνδυνοι/απειλές Παρά τα αδιαμφισβήτητα οφέλη τους, τα δάση στην Ελλάδα αντιμετωπίζουν πολλούς κινδύνους και απειλές με σημαντικότερες τις καταστροφικές πυρκαγιές και τις επακόλουθες καταπατήσεις, προϊόν οικιστικών επεκτάσεων και ανθρώπινων δραστηριοτήτων. Τα δάση μας δηλαδή αντικαθίστανται σταδιακά από αστικές, περιαστικές και τουριστικές εκτάσεις. Η υπερβόσκηση, που συχνά έπεται των πυρκαγιών, είναι το σημαντικότερο αίτιο της εικόνας των γυμνών βουνών της χώρας. Τα ζώα (κυρίως αιγοπρόβατα) που βόσκουν ανεξέλεγκτα στο δάσος προκαλούν ζημιές στη βλάστηση, καταστρέφουν τη φυσική αναγέννηση, ποδοπατούν το έδαφος και υποβαθμίζουν τις φυσικές του ιδιότητες. Όταν η βόσκηση είναι ήπια και οργανωμένη τότε μπορεί να αποδειχθεί ωφέλιμη για την προστασία των δασών μας. Σε αυτά έρχονται να προστεθούν το ανεξέλεγκτο κυνήγι και η λαθροϋλοτομία (κυρίως στο παρελθόν). Εκτός από τις παραπάνω απειλές όμως, τα δάση μας απειλούνται από ένα ανεπαρκές πλαίσιο, το οποίο ορίζεται από την έλλειψη εθνικής δασικής στρατηγικής, την έλλειψη δασολογίου, την ανυπαρξία ενός ισχυρού και ενιαίου φορέα διαχείρισης και προστασίας των δασών και την υποβάθμιση της Δασικής Υπηρεσίας με τις τεράστιες ελλείψεις σε πόρους και προσωπικό. Οι δασικές διαπλάσεις που συναντάμε στην Ελλάδα είναι οι εξής: Αείφυλλες-σκληρόφυλλες διαπλάσεις (Μακί), ένα μικτό σύστημα από υψηλούς αείφυλλους - σκληρόφυλλους θάμνους με χαρακτηριστικότερα είδη τα εξής: πουρνάρι, αριά, κουμαριά, μυρτιά, άρκευθος κ.α. Η βλάστηση της μακκίας είναι πολύ σημαντική, καθώς προστατεύει τα εδάφη από τη διάβρωση και προσφέρει τροφή στα ζώα. Αείφυλλα δάση χαμηλών υψομέτρων, τα οποία εξαπλώνονται σε σχετικά χαμηλά υψόμετρα, μέχρι 1000μ. και διακρίνονται σε δύο υποκατηγορίες: τα θερμόφιλα κωνοφόρα (π.χ. χαλέπιος πεύκη, τραχεία πεύκη, κουκουναριά κ.α.) και τις αείφυλλες βελανιδιές (π.χ. πουρνάρι, αριά) τις οποίες συναντάμε είτε σε δενδρώδη είτα σε θαμνώδη μορφή. Μικτά φυλλοβόλα δάση, στα οποία κυριαρχούν οι φυλλοβόλες βελανιδιές (π.χ. χνοώδης δρυς), τα σφενδάμια, οι φλαμουριές, η καστανιά, η καρυδιά κ.α. Ορεινά κωνοφόρα με χαρακτηριστικά είδη τα έλατα. Στην Ελλάδα φύεται σαν ενδημικό είδος το κεφαλλονίτικο έλατο, το οποίο διασταυρούμενο με το ευρωπαϊκό λευκό έλατο δίνει το φυσικό υβρίδιο Abiesborisiiregis. Στη διάπλαση αυτή συναντάμε επίσης τη μαύρη πεύκη. Δάση οξιάς και τα δάση ψυχρόβιων κωνοφόρων, στα οποία επικρατούν η οξιά, η δασική πεύκη, η ερυθρελάτη, η σημύδα, κ.α. Παρόχθια δάση, η παρουσία των οποίων οφείλεται αποκλειστικά στην ύπαρξη νερού και αποτελούνται από φυλλοβόλα δένδρα και θάμνους, όπως είναι οι λεύκες, ιτιές, πλατάνια, φλαμουριές, κ.α. Φρύγανα – χαμηλοί θάμνοι (ως επί το πλείστον αρωματικοί), οι οποίοι αντέχουν στις υψηλές θερμοκρασίες και την ξηρασία. Τα φρύγανα αποτελούν χαρακτηριστική βλάστηση των μεσογειακών οικοσυστημάτων και είναι συνήθως αποτέλεσμα υποβάθμισης προϋπάρχουσας βλάστησης, μακκίας και δάσους. Αναπτύσσεται κυρίως σε φτωχά και βραχώδη εδάφη ή σε εκτάσεις που έχουν επανειλημμένως καεί. Εάν προστατευτούν από ανθρωπογενείς απειλές (π.χ., υπερβόσκηση, πυρκαγιές) η προϋπάρχουσα βλάστηση και το έδαφος μπορούν να αναβαθμιστούν. Τα πιο γνωστά φρύγανα είναι: το θυμάρι, η λαδανιά, το ρείκι, το σπαράγγι, ο ασφόδελος, κ.α.